อนุสรณ์สถานช่องเขาขาด (Hellfire Pass Memorial Museum) เป็นพิพิธภัณฑ์ที่สร้างอุทิศให้กับเชลยศึกและแรงงานชาวเอเซียที่เสียชีวิต ณ ช่องเขาขาดรวมทั้งพื้นที่อื่น ๆ ใภูมิภาคเอเซียแปซิฟิก ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ ๒ โดยนาย เจ จี ทอม มอร์ริส (J G Tom Morris) อดีตทหารชั้นยศ สิบโท สังกัด บก. กองพลน้อยที่ ๒๒ ซึ่งขณะนั้นมีอายุได้ ๑๗ ปี ที่ได้ถูกกักขังให้อยู่ในสภาพเชลยศึกเป็นเวลาถึง ๓ ปี ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธุ์ พ.ศ. ๒๔๘๕ งานส่วนใหญ่ของเชลยศึก คือ การก่อสร้างทางรถไฟไทย-พม่า หลังจากที่ถูกนำตัวไปกักขังในค่ายต่าง ๆ จนต้องติดเชื้อไข้มาเลเลียและบิด ต่อมาจึงได้ปฏิบัติงานในฐานะเจ้าหน้าที่เสนารักษ์ช่วยเหลือเชลยศึกคนอื่น ๆ ณ ค่ายพยาบาลบริเวณหลักกิโลเมตรที่ ๕๕ ทอมได้เดินทางกลับมาเมืองไทยในปี ๒๕๒๗ หลังจากเวลาผ่านไป ๔๐ ปี  เพื่อหาที่ตั้งของช่องเขาขาด (Hellfire Pass) ที่ยังคงล้อมรอบด้วยป่าทึบ เพื่อบูรณะพื้นที่สำคัญ และเพื่อระลึกถึงทุกคนที่ได้รับความระทมทุกข์ รวมทั้งผู้ที่เสียชีวิตในระหว่างการก่อสร้างทางรถไฟสายนี้

ทางรถไฟสายประวัติศาสตร์ไทย-พม่า เป็นทางรถไฟที่สร้างในสงครามโลกครั้งที่ ๒ โดยเริ่มจากญี่ปุ่นโจมตีเพิร์ลฮาร์เบอร์ของ สหรัฐอเมริกาในเดือนธันวาคม ๒๔๘๔ และรุกเข้าสู่มาเลเซียในกลางปี ๒๔๘๕ ทหารญี่ปุ่นสู้รบกับทหารอังกฤษในพม่า เพื่อรุกหน้าไปสู่อินเดีย ญี่ปุ่นต้องการสร้างเส้นทางลำเลียงกำลังที่ปลอดภัยกว่าเส้นทางเดินเรือในทะเลระหว่างสิงคโปร์กับร่างกุ้ง โดยเลือกก่อสร้างทางรถไฟผ่านป่าและภูเขาจากบ้านโป่งผ่านกาญจนบุรี (รวมช่องเขาขาด) ผ่านด่านเจดีย์สามองค์ในประเทศไทยไปยังเมืองตันบูซายัตในพม่า เป็นระยะทางยาวประมาณ ๔๑๕ กิโลเมตร แรงงานที่ใช้ในการก่อสร้างได้แก่พวกเชลยศึกและแรงงานชาวเอเชีย เส้นทางที่มีสภาพเป็นป่าดงดิบ มีไข้ป่าชุกชุม เป็นภูเขาสูง ทำให้การตัดเส้นทางเป็นไปด้วยความลำบาก การขาดแคลนอาหารและสิ่งอำนวยความสะดวกทางการแพทย์ ก่อให้เกิดความทุกข์ทรมานและทำให้เหล่าเชลยศึกและแรงงานล้มตายไปเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะที่ช่องเขาขาด ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ถูกบังคับให้เร่งทำงานให้เสร็จตามกำหนด

ข้อมูลจากเอกสารเผยแพร่ของพิพิธภัณฑ์